Makinelerin işlerimizi elimizde alacağı korkusu aslında yeni değil. Hikaye,  19. Yüzyılın başlarında İngiltere’de mekanik dokuma aletleriyle başlıyor ve o günden bu yana insan-makine savaşları sürüyor. Günümüzde ise otomasyon sayesinde hayatımızı dijitalleştirmek ve  toplumu yüksek oranda dönüştürmek, şehirleri daha zarif ve akıllı hale getirmek, çalışma ve yaşama şeklimizi değiştirmek mümkün hale geldi. Ancak bütün bunlar olurken işgücüne dayalı meslekler de teker teker tarih oluyor.

Bütün bu olup bitenler karşısında insan ister istemez “Yoksa işsiz bir geleceğe doğru mu gidiyoruz?” şeklinde kendini sorguluyor. Yapay zeka ve robotik, ister istemesek de hayatımıza ve işimize giriyor. Peki bundan sonra ne olacak? Hangi gelişmeler ve yenilikler bizleri bekliyor? Yakın gelecekte nasıl bir yaşam süreceğiz ve ne işle uğraşacağız? Bu soruları şimdiden kendimize sormalı ve en azından yakın geleceğimizi vakit geçirmeden planlamalıyız. Aksi takdirde değişime ayak uyduramayıp, işimizi kaybedebiliriz.

“Asla kaçayacağımız ölümsüz diktatörler” mi geliyor?

1900’lü yılların hemen başında yazılmış korku ve bilim kurgu romanlarında robot ve yapay zekanın yer aldığı süpersonik bir distopya manzarası çizilmeye başlandı. Hayal edilen bu gelecek bilim insanlarına ilham verdi ve bugün geçmişte hayal edilen gelecek kurgusunu yaşıyoruz. Yani anlayacağınız gelecek geldi. Asıl soru, sırada ne var? Makinelere karşı söylemi sürdürecek miyiz, yoksa insanlar ve bilgisayarlar arasında yeni bir bir arada bulunma döneminin başında mıyız?

Tarih boyunca işten çıkarılma konusu endişe, öfke ve kaosu ateşledi. Teknolojik gelişmelere olan duyarlılık yeni değil, işlerin makine varlıkları tarafından silindiği bir toplumun sonucu, hala tarihte birkaç kez daha önce olduğu için hala korku uyandırıyor. 1940’tan 2010’a kadar, tahminen sekiz milyon çiftçi ve yedi milyon fabrika işçisinin otomasyon nedeniyle işinden ayrılmak zorunda kaldı. Oysa iş hiçbir zaman tamamen ortadan kalkmadı. Dönüşüm geçirdi.

Teknolojideki hızlı gelişmelerin vaadi her zaman aynı olmuştur: Verimli makineler işinizi daha güvenli, daha karmaşık hale getirir, üretkenliği arttırır ve ekonomiyi iyileştirir. Bilgisayarlaşmanın tüm sıradan, tekrarlayan görevleri yapmasına izin vererek, insanlar daha yüksek bakım gerektiren, karmaşık, bilişsel temelli görevlere odaklanabilir. Kapitalistlere göre herkes için bir kazan-kazan durumu. Ancak, zemin değiştiğinden, günümüzde gittikçe daha fazla iş makinelere devredilebilir. Bu, gelecekte daha fazla insanın yerinden olabileceği anlamına mı geliyor? (playideas.com) Fütüristler, teknolojinin hızlı gelişmesinin işleri yok etme ve insanları süper akıllı makinelerle değiştirme tehdidinde bulunduğunu, Elon Musk gibi teknoloji uzmanlarının da yapay zeka ile birlikte “asla kaçamayacağımız ölümsüz diktatörleri” öngörürken, bazıları – çoğu zaman çok iyimser – ekonomistler “bu” soykırım senaryolarının hâlâ gözden kaçırıldığını ve bu teknolojinin yerinden edilenden daha fazla iş yaratacağını öne sürüyor.

Bazı tekno-iyimserler ve şüpheci ekonomistler, işten atılmanın toplu kaygısının saçma olduğunu, çünkü teknolojik atılımlarla öldürülen işlerin en çok teknolojileri destekleyen meslekler tarafından değiştirildiğini belirtiyorlar. Öte yandan araştırmacılar, bu yeni otomasyon dalgasının farklı şekilde ortaya çıkabileceğini ve yeni makinelerin çoğu zaman insanlar için özel olmayan bilişsel yeteneklere sahip olmasından dolayı daha büyük bir sosyal ve ekonomik bozulmanın ortaya çıkacağını öne sürüyorlar.

Beyin gücünü kullanmayan tüm meslekler yakın gelecekte yok olmaya mahkum

Robotlaşmanın kaçınılmaz olarak işgücü piyasasını tahrip edeceğine inanılıyor. Her ne kadar işin hızlı ya da yavaş şekilde birçok şekilde değişeceğinden emin olsam da, tüm robotizasyonun etkilerinin tamamen yıkıcı olacağını düşünmüyorum. Keza dijital dönüşüm beraberinde yeni meslekleri de ortaya çıkaracak. Bu da yeni işler, yeni fırsatlar ve pozisyonlar anlamına geliyor.

Robotizasyon çok geniş bir alana yayıldıkça, en gelişmiş makineler bile hataya açık olacak. Yazılım güncellemelerini, üretilmesi ve takılması gereken parça ve ekipmanı talep edeceklerdir. Bu nedenle, er ya da geç, bugün işgücünün yüzde birini bile telafi etmeyen çok sayıda robot uzmanının işgücü piyasasına girmesi gerekecek. Bazı sektörler bu sürece diğerlerinden daha erken yararlanmaya başladı ve halen de başarılı bir şekilde devam ediyorlar. Örneğin otomotiv endüstrisi, nakliye, lojistik, elektronik, robotik ve yenilenebilir enerji kaynakları alanlarında verimlilik artırıcı teknolojilerden faydalanılıyor. Yeni becerilere sahip mühendisler, bakım uzmanları ve profesyoneller, işgücüne katılacak ve öyle görünüyor ki iş bulma konusunda sıkıntı yaşamayacaktır.

Bütün bu gelişmeler ışığında öyle görünüyor ki yakın tarihte işçiler ve ara yönetim kadrolarında ciddi bir dijital dönüşüm söz konusu olacak ve pek çok meslek tarih olacak. Ancak beyin gücüne ve yaratıcılığa dayalı işlerin daha da önem kazanacağı bir döneme gireceğiz. Peki hangi meslekler geçerliliğini yakın zamanda kaybedecek?

Mağaza çalışanları

Bir dükkan sahibinin temel sorumlulukları nelerdir? Stokları takip etmek, ödeme almak ve müşterilerin sorularını cevaplamak (satış yapmak amacıyla). Seattle’daki Amazon Go mağazası geleceğin perakendecilik sektörü ile ilgili önemli ipuçları veriyor. Bu mağazanın en büyük özelliği kasada ödeme yapmak zorunda olmayışınız. Faturanız marketten çıktığınızda telefonunuza geliyor. Kasiyerlerin çalışmadığı bu mağaza konsepti bize yakın gelecekte kasiyerlik mesleğinin tarih olacağını söylüyor. Diğer taraftan tükenen ürünleri depodan robotlar getirebilir ve müşterilerin sorularını cevaplayabilirler. Bu da gösteriyor ki mağaza içinde çalışan satış elemanlarına da yakın zamanda gerek kalmayabilir.

Veri Analisti

Finansal bir araştırma  için yüzlerce dökümanı incelemeniz ve yorumlamanız mı gerekiyor? Kulağa ne kadar yorucu geliyor değil mi? Şu anda hali hazırda bazı yardımcı programlar birçok alanda veriyi kolaylıkla yorumlamanıza yardımcı oluyor. Yani anlayacağınız Veri Analistlerinin işleri artık yazılımlarla kolaylıkla çözülebiliyor. Yakın gelecekte yapay zekanın işlere daha fazla dahil olmasıyla halihazırdaki verilerden öngörülemeyen çok daha farklı sonuçlar çıkarılabilir.

Fast-Food İşçisi

Ön tezgahta, kiosklar personelin yerini alıyor – örneğin McDonald’larda bu zaten yaygın.. Ancak, fast-food firmaları hazır iş yapmak, yemek pişirmek ve temizlemek için otomasyona yatırım yaparak artan asgari ücretlere (ve işçi sıkıntısı) yanıt verdiğinden robotları mutfağa da taşıyor. Robotların, kısa vadeli aşçı ambalajlarının nasıl gönderileceğinin bir önizlemesi, Pasadena, Kaliforniya’daki CaliBurger’de, bir robot kolu olan “Flippy”, her öğle yemeğinde yüzlerce burgeri çeviriyor. Mutfaktaki geleceğin bir başka vizyonu, Boston şehir merkezinde, “robotik mutfağa sahip ilk restoranı”. Şef Daniel Boulud’un katkılarıyla geliştirilen Spyce’nin menüsünde, doğranmış malzemelerle dolu kaseler bulunuyor. Yedi robotik tarak, her bir sipariş için hazırlanmış malzemeleri birleştiriyor ve pişiriyor.

Taksi ve Tır Şoförleri

Otonom araçlar yaygınlaştıkça yakın  zamanda tır ve taksi şoförlerine de ihtiyaç kalmayacak gibi görünüyor. Bu durum sürücü maaşlarından ve yakıttan da tasarruf sağlayabilir. Ayrıca bir sürücü en fazla günde 10 saat araç kullanabilir. Ancak sürücüsüz bir kamyon 2 ila 5 gün arası kesintisiz sürüş sağlayabilir.

Diğer taraftan  Uber ve Lyft gibi şirketlerin ulaştırma sektörünü nasıl da alt üst ettiğini fark etmişsinizdir. Dünyanın pek çok yerinde taksiciler ve esnaf odaları bu şirketleri oldukça sert bir şekilde protesto etse de yakın gelecekte olabilecek yıkıcı yenilikçi teknolojilere ayak direyemecekler gibi görünüyor. Keza Google tarafından desteklenen Waymo ve GM tarafından desteklenen Cruise gibi teknoloji şirketleri insanı bu döngüden çıkarmak için oldukça ciddi yatırımlar yapıyorlar.

Teslimat görevlileri

Eskiden “bak postacı geliyor” şarkısını söylerdik. Şimdilerde ise PTT’nin drone ile kargo teslimatına başlamasıyla ilgili haberleri okumaya başladık. Düşünsenize şarkılarımız bile eskidi! PTT’yi ülkemizden bir örnek vermek adına paylaştım. DHL gibi firmalar birkaç yıl önce drone ile teslimatlarını ve geleceğin lojistik teknolojileri hakkında ipuçlarını vermeye başlamışlardı. Haliyle çok yakında teslimat görevlilerine de gerek kalmayacak.

Diğer taraftan, artık 3D printer ile pek çok şey basılabiliyor. Haliyle evlerimiz birer üretim merkezine dönüşüyor. 3D ile basabileceğiniz ürünler hayal gücünüzle sınırlı.

Güvenlik görevlisi

Kameralı yüz tanıma sistemleri, hareket algılayıcılar, güvenli geçiş sistemleri, parmak izi okuyucular…Ve güvenlik alanında her geçen gün geliştirilen yeni teknolojiler!… Her geçen gün devriye gezen veya nöbet tutan güvenlik görevlilerinin etki ve yetki alanlarını daraltıyorlar. Çok yakın bir zamanda güvenlik görevlilerine de gerek kalmayacak gibi görünüyor.

Veri girişi elemanları

Veri girişi şirketler için oldukça önemli  bir iş kalemidir. Şirketler ve bireyler tarafından üretilen muazzam miktarda veri göz önüne alındığında, veri girişi görevlisi iş kategorisi aslında hiçbir yere gitmeyecek. Ancak bir şirketin bir formattan diğerine veri aktarmak için bir insana saatlik ücret ödemesine gerek kalmayabilir. Hali hazırda pek çok format birbirine dönüştürülebiliyor zaten.

Orta düzey yöneticiler

Dijitalleşme ve robotizasyon işçileri olduğu kadar yönetim kadrolarını da etkiliyor. Dünyanın en büyük korunma fonu, çalışanların işe alınması ve işten çıkarılması dahil olmak üzere yönetim kararlarını otomatikleştirmek için algoritmalar geliştirdiğini duyurdu. Bridgewater Associates’in iddialı PriOS projesi, milyarder kurucusu Ray Dalio’nun felsefesine dayanıyor; şirket beş yıl içinde bu uygulamayı yaymayı umuyor.

Yemek kitabı yazarları

Ocak 2015’te hayata geçen IBM Watson aslında devrim niteliğinde yeniliklerin adeta ayak sesiydi. Chef Watson size en sevdiğiniz yiyeceklerle beslenme tercihlerinize göre tarifler hazırlayabilir ve bu yemekleri nasıl hazırlayabileceğinizi öğretebilir. Ayrıca tat tercihlerinize göre yeni tarifler oluşturabilir. Kulağa ne hoş geliyor değil mi? İnsan kendini Richie Rich gibi hissediyor… Haliyle yakın gelecekte yemek kitabı yazarlarına da ihtiyaç kalmayacak gibi görünüyor.

Çağrı merkezi agentları

Çağrı merkezlerinde yakın zamanda tamamen ezberlenmiş kalıplara cevap verebilen insanlar yerine yapay zeka kullanabilir. Spesifik sorunlar için kalifiye, işin ehli agentlar tercih edilebilir. Dolayısı ile çağrı merkezi çalışanları diğer meslekler de olduğu gibi işsiz kalabilir.