Küçüklüğümde annem hayret ettiği bir durum olunca “başımıza taş dolu yağacak” derdi. Başımıza bir çok kez taş büyüklüğünde dolu yağdı. Yakın gelecekte ise uzaya gönderdiğimiz roketler ve uydular üstümüze sıkça düşmeye başlayacak. Düşünün; nasıl ki denize attığımız çöpler bize dalgalarla geri dönüyorsa, uzaya gönderdiğimiz metal yığınları da gökyüzünden üstümüze boca olacak. Peki ne yapabiliriz, uzaydaki çöplerden kimler sorumlu? Uzay çöpleri ve tehlikeleri nelerdir?
Uzay çöpleri nasıl oluşur?
İnsanlığın uzaya yolculuğu 1957’de Sovyetler Birliği’nin ilk yapay uydu olan Sputnik’i fırlatmasıyla başladı . O zamandan beri 4.000’den fazla uydu yörüngeye fırlatıldı. Artık herhangi bir yararlı amaca hizmet etmeseler de uzayda kalan insan yapımı nesneler uzay çöplerini oluşturuyor. Yüz milyonlarca parça uzay çöpünün şu anda güneş sistemi bölgemizde başıboş şekilde dönüp durduğu tahmin ediliyor . Bazıları kamyon kadar büyük, bazıları ise bir boya parçasından daha küçük. Roket hızlandırıcılar, uzay aracından çıkan parçalar, uydular ve daha aklımıza gelmeyen haberimizin olmadığı nice parça ve parçacıklar, 36.000 km’ye varan hızla Dünya’nın etrafında dönüyorlar…
Dünyanın yerçekimi alanı, sonunda Dünya’nın atmosferine ulaşana kadar çok fazla uzay çöpünü daha düşük yörüngelere çeker . Çöplerin çoğu Dünya’nın atmosferine girdiğinde yanar. Yörüngede döndüğü irtifa ne kadar yüksek olursa, uzay çöpü o kadar uzun süre yörüngede kalacaktır. 600 km’den daha düşük yörüngelerde hareket eden uzay çöpleri normalde birkaç yıl içinde Dünya’ya geri döner. 1000 km’den daha yüksek irtifalarda yörüngede dönen uzay çöpleri, bir yüzyıl veya daha fazla bir süre Dünya’nın etrafında dönmeye devam edebilir.
Uzay çöplerinin seyahat ettiği çok yüksek hızlar nedeniyle, 1 ila 10 santimetre arasındaki küçük parçalar, çoğu uzay aracına nüfuz edebilir ve onlara zarar verebilir. On santimetre uzunluğundaki bir uzay çöpü, yirmi beş dinamit çubuğu kadar hasara neden olabilir! Bu nedenle NASA büyük uzay çöp parçalarını izler, böylece çalışan uydular veya uzay mekiği ile çarpışmalar önlenebilir.
Uzayda ne kadar çöp var?
Görünen o ki, gezegenimizi kirlettikten sonra şimdi de uzayı kirletiyoruz. Yıllar boyunca başlattığımız, bozulan uydulardan, roket güçlendiricilerden ve silah testlerinden gelen binlerce parça enkaz yörüngede sıkışıp kaldı. Uzay çöpleri deyip geçmeyin! Uydular bile uzay enkazı tarafından yok edildi. 2009’da feshedilmiş Rus Cosmos 2251 askeri iletişim uydusu, işleyen Motorola Iridium 33 ile çarpışarak her iki uyduyu da yok etti. 2013 yılında bir Rus lazer menzilli uydusu olan BLITS, yörüngesindeki beklenmedik bir değişiklik nedeniyle görevini terk etmek zorunda kaldı. Peki bilin bakalım suçlu kimdi bilin bakalım? Çin ordusu tarafından 2007 yılında bir anti-uydu testinde kasıtlı olarak imha edilen Çin Fengyun-1C hava uydusunun bir parçası. Bu üç uydunun, Fengyun-1C, Cosmos 2251 ve Iridium 33’ün imhası, 1.000 km’nin (620 mil) altındaki uzay çöplüğünün neredeyse yarısını yarattı.
Uzay çöplerinden kimler sorumlu?
Grafiğimizin gösterdiği gibi, çoğu uzay çöpü üç ülkeden geliyor: Rusya, ABD ve Çin. Açıkça görülüyor ki, Boeing Co. ve SpaceX gibi şirketler, gelecekte daha fazla çarpışma ve daha fazla enkaz olasılığını artırarak, 65.000 kadar uzay aracını düşük Dünya yörüngesine fırlatmaya hazırlanırken, uzayda bırakacakları enkaz yığınları için de çözüm bulmak zorundalar.
Uzay çöplerini nasıl temizleyebiliriz?
OECD’ye göre aktif enkaz kaldırma; çeşitli “teknolojik, jeopolitik ve ekonomik zorluklarla” karşı karşıya. Enkaz kaldırma araçlarının üretimi ve piyasaya sürülmesi son derece pahalı ve işler yanlış giderse, uzayda daha fazla enkaz oluşturma riski ortaya çıkar. Buna ek olarak, OECD analistleri ne göre: “Enkaz toplanması; enkaz nesnesinin ulusal güvenlik, dış politika, fikri mülkiyet vb. içerebilecek potansiyel olarak hassas verilerin paylaşılmasını içerebilir. Dolayısıyla, dünya ülkelerinin ortak çabasıyla uzay çöplerine bir çözüm bulunabilir. Kim bilir, yakın gelecekte bir meslek, bir uzay çöpü toplayıcısı olabilir!
