Dünya çapında hızla büyüyen ve gelişen teknoloji şirketleri hayatımızı hızla dijitalleştirirken, bir taraftan da hızla elektronik atık üretmeye başladık. Akıllı cep telefonları ve bilgisayarların kullanımı yaygınlaştıkça pek çok elektronik eşya tedavülden kalktı ve kullanılamaz hale geldi. Her yıl cep telefonları, televizyonlar, bilgisayarlar, dizüstü bilgisayarlar ve tabletler gibi milyonlarca elektronik cihaz, kullanım ömrünün sonuna ulaşıyor ve gün geçtikçe elektronik atıkların sayısı artıyor. Peki bu sorunla nasıl baş edeceğiz? Çözüm basit: Çare geri dönüşüm!
Bu hafta 5 Haziran Dünya Çevre Günü nedeniyle elektronik atıklar ve geri dönüşüm konusunu masaya yatırdım. İşte teknoloji severler için elekronik atıkları geri dönüştürme rehberi!..
Hangi elektronik eşyalar elektronik atık olarak değerlendirilir?
Kullanıcısı için kullanım değeri kalmayan ya da kullanılmaz durumda olan hasar görmüş, bozuk, kırık, tamir edilemez olarak görülen elektrikli ve elektronik cihaz ve aletlerin tümüne AEEE (Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar) denilmektedir.
Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği’nde AEEE Kategorileri aşağıdaki gibi ayrılmaktadır:
- Buzdolabı / Soğutucular / İklimlendirme Cihazları
- Büyük Beyaz Eşyalar (Buzdolabı / Soğutucular / İklimlendirme Cihazları hariç)
- Televizyon ve Monitörler
- Bilişim ve Telekomünikasyon ve Tüketici Ekipmanları (Televizyon ve Monitörler hariç)
- Aydınlatma Ekipmanları
- Küçük Ev Aletleri, Elektrikli ve Elektronik Aletler, Oyuncaklar, Spor ve Eğlence Ekipmanları, İzleme ve Kontrol Aletleri
Daha fazla elektronik ürün, daha fazla atık
Teknoloji sürekli ilerledikçe ve yeni ürünler küresel olarak piyasaya sürüldükçe, elektronik atık miktarı hızla artmakta ve dünya çapında her yıl 50 milyon ton elektronik atık üretiliyor. Amerika Birleşik Devletleri’nde EPA, yılda 30 milyon bilgisayarın atıldığını tahmin ediyor. E-atık yönetimi piyasası, 2022 yılına kadar 9,5 milyar dolara ulaşması beklenen projeksiyonlarla 2.4 milyar dolarlık bir sektör haline gelmesi bekleniyor.
Elektronik atıkların sadece %20’si geri dönüştürülüyor
Birleşmiş Milletler Uluslararası Telekomünikasyon Birliği’nin raporu bazı küresel istatistikler sağlayarak büyük resmin çizilmesine yardımcı oluyor. Rapora göre toplamda 2016 yılında yaklaşık 45 milyon ton elektronun atıldığını ve bunun sadece yüzde 20’sinin geri dönüştürüldüğü biliniyor. Rapor, hammaddelerin değerini 45 milyon tonluk e-atığa yaklaşık 55 milyar dolar (tek başına akıllı telefonlardan 9 milyar dolar) getiriyor, ancak bu atıkların çoğu geri kazanılmıyor.
E-atık eğilimi elbette yukarı doğru bir ivme kazanıyor ancak her yıl yaklaşık yüzde dört daha fazla elektrovik atık üretiliyor. Rapor, son on yılda teknolojinin kullanımındaki muazzam değişikliklerin altını çiziyor. 2007 yılında, dünya nüfusunun yalnızca yüzde 20’si çevrimiçi durumdaydı, ancak bu sayı neredeyse yüzde 50’ye çıktı. Araştırmacılar 2021 yılında e-atık miktarının 52,2 milyon tona çıkacağını öngörüyor. Son duruma göre geri dönüşüm çabaları tüketim çılgınlığının üretmiş olduğu elektronik atıklara yetişemiyor.
Elektronik atık neden geri dönüştürülmeli?
Birincisi, elektronik atıkların depolama sahalarında ve diğer alanlarda bertaraf edilmesi çevresel tehlikelere neden olabilir. Örnek olarak, katot tüplerinin (televizyonlarda, bilgisayar monitörlerinde, video kameralarda ve diğer cihazlarda bulunan) yasadışı olarak boşaltılması, kurşun, baryum ve diğer ağır metallerin yeraltı sularına sızmasına ve ayrıca toksik fosforun salınmasına neden olabilir. Elektronikler, madene ve üretime ihtiyaç duyan metal, plastik ve cam gibi değerli malzemelerden oluşur. Bu malzemeleri geri dönüştürerek, bu malzemelerin üretiminin neden olduğu sera gazı emisyonlarının salınmasını önler ve aynı zamanda doğal kaynakları da korumuş oluruz. Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı (USEPA), bir milyon dizüstü bilgisayarın geri dönüştürülmesinin, Amerika Birleşik Devletleri’nde yılda 3.500’den fazla evin kullandığı elektriğe eşdeğer bir enerji tasarrufu sağladığını tahmin ediyor!
E-Atık geri dönüşüm süreci nasıl çalışıyor?
Geri dönüşüm işlemi, geri dönüştürülen elektronik malzemenin türüne bağlı olarak değişiyor. Örneğin, bilgisayarlar ve yazıcılar, onları daha küçük parçalara ayıran sanayi tipi bir öğütücüden geçiriliyor. Bu parçalar daha sonra plastikler, metaller ve bilgisayar çipleri gibi tek tek geri dönüştürülebilir malzemeler için kutulara yerleştiren lazerle çalışan optik bir ayırma sistemine gönderiliyor. Örneğin, bilgisayarlarda kullanılan plastikler, yeni teknoloji malzemelerinin üretimine yeniden kullanılan alev geciktirici malzemelerden oluşuyor.
CRT monitörleri (eski televizyonlarda ve bilgisayar monitörlerinde bulunur) gibi eski elektronik cihazlar için bunlar elle sökülmelidir. CRT monitörleri, camın arkasına yerleştirilmiş, ekran üzerinde görüntü üreten elektron ışınlarından koruma olarak kullanılan bir tabaka veya kurşun içerir. Aslında, bir CRT monitör 8 kilo kurşun içerebilir. Kurşun, bu maddeleri toprak ve yeraltı suyunu kirletmekten korumak için çıkarılır ve eritilir.
Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalarımı (AEEE) nereye verebilirim?
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 22.05.2012 tarihinde yayımlanan 28300 sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında elektronik atıklarla ilgili düzenlemeler yapılmış ve belediyeler bu konuda yetkilendirilmiştir. Yönetmelik kapsamında ülkemizde Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların çöp olmadığı ve gerekli toplama noktaları, getirme merkezleri veya elektronik atık konteynerlarına atılması gerektiği ve bu konuda yapılması gerekenler açıkça belirtilmiştir. Dolayısı ile artık kullandığınız elektrikli ve elektronik eşyalar atık haline geldiğinde bunları belediyelerin atık getirme merkezlerine ve üreticiler ve lisanslı işleme tesisleri tarafından kurulan aktarma merkezlerine hiçbir ücret ödemeden teslim edebilirsiniz. Dilerseniz dönem dönem yapılan “eskisini getir, yenisini götür” kampanyalarından da yararlanıp eski telefonlarınızı ya da bilgisayarlarınızı elinizden çıkarabilirsiniz. Hem bu sayede indirim imkanlarından da faydalanmış olursunuz. Belediyelere ve elektronik atık merkezlerine ulaşamadığınız takdirde ALO 181’i arayarak, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan destek isteyebilirsiniz.
