Bilgisayarlar her ne kadar bir bütün gibi görünüyor olsalar da, aslında pek çok donanımın bir araya gelmesiyle oluşurlar. Farklı donanımlar siz bilgisayarı açtığınız andan iletişim kurmaya başlarlar ve böylece bilgisayarınız çalışır. Ama bazen bu donanımların birbiriyle olan iletişimlerinde aksamalar meydana gelir. Bu aksamaysa sistemin çalışma düzenini olumsuz yönde etkiler.
Dengeli sistem olarak bahsettiğimiz şey aslında bir bilgisayar donanımının oyun oynama, grafik işleme gibi yüksek iş yükleri altında yaşanabilecek darboğazları önleyecek şekilde seçilmesinden ibaret. Düzgün bir konfigürasyona sahip bilgisayarda herhangi bir donanım/bileşen gereğinden az veya gereğinden fazla kullanılmadan, tam anlamıyla tasarlandıkları performans düzeyine ulaşacaktır. Bu da bilgisayarınızı hem tam verimle kullanabilmenizi hem de daha iyi oyun ve kullanım deneyimi elde etmenizi sağlıyor.
Her ne kadar bu yazıda ağırlıklı olarak oyun amaçlı toplanan bir sisteme odaklanacak olsak da darboğazı engellemek adına verdiğimiz tavsiyelerin birçoğu diğer amaçlarla toplanan sistemler için de geçerli. Sadece darboğaz teriminin genellikle bilgisayarın oyunlarda tam potansiyel sunamaması olarak bilinmesinden dolayı oyun bilgisayarlarını örnek alacağız.
Darboğaz, bir bilgisayarın sunabileceği en yüksek performansın sistemdeki yavaş bir bileşen tarafından sınırlandırılmasıdır. Bilgisayarın sunabileceği en yüksek performans, genellikle onu oluşturan temel bileşenlerden en yavaş olanı ile sınırlıdır. Örneğin yüksek performanslı bir ekran kartı çalışırken eğer sistemdeki işlemci yavaş kalıyor ve ekran kartının taleplerine cevap veremiyorsa, bu sistemde bir işlemci darboğazı var demektir. Ekran kartı ve işlemci verileri muazzam bir hızda işleyebiliyor fakat sabit disk buna yetişemiyorsa o sistemde bir depolama darboğazı vardır.
Bilgisayarlarda bileşenler birbirinin performansını çeşitli şekillerde sınırlar. Bu sınırlama bazen parçaların eski olmasından bazen de birbirlerinin performanslarını karşılayamamasından kaynaklanır. Öte yandan darboğaz yalnızca üst düzey sistemlerde değil, bilhassa orta düzey sistemlerde de karşınıza çıkabilir.
İşlemci Darboğazı Nedir?
Her ne kadar sadece işlemci ve ekran kartına bağlı olmasa da, CPU ve GPU, darboğaza neden olanlar arasında en önemli iki parça diyebiliriz.
Normal şartlarda CPU olarak tabir ettiğimiz Merkezi İşlem Birimi yani basitçe işlemcilerimiz bilgisayar programlarında veya oynadığımız oyunlardaki fizikten, sesten, koddan, verilerden ve arka planda dönen matematiksel işlemler gibi devasa iş yüklerinden sorumlu. Ayrıca GPU’ya, yani ekran kartlarımızda bulunan grafik işlemciye görüntü işleme talimatlarını da işlemci gönderiyor.
İşlemciler tarafından ekran kartlarına gönderilen bu talimatlar içinde grafikleri oluşturan gölgeler (shader), dokular ve karelerin çizimi için gereken önemli veriler bulunuyor. Daha sonra bu talimatlar GPU tarafından işlenerek monitöre aktarılıyor ve bizler de böylece oyunu oynayabiliyoruz. İşte çoğunlukla darboğazın yaşandığı yer de burası.
Ekran Kartı Darboğazı Nedir?
Bir diğer örnek ise az öncekinin tam tersi, ekran kartı darboğazı. Güçlü bir işlemciniz var fakat ekran kartınız aşırı eski ve güçsüz. Bu duruma kart, CPU’nun göndermiş olduğu talimatları yeterince hızlı işleyemez ve sonuç olarak sisteminizde bir ekran kartı darboğazı meydana gelir.
Diyelim ki her 16.67 milisaniyede bir kare, yani saniyede 60 kare işlenen bir oyun oynuyoruz. Burada CPU ekran kartına dokular, gölgelendiriciler gibi veriler gönderirken, sonraki karelerdeki nesneler bile işleme alınabiliyor. Ekran kartı ise bu kareleri (Frame) oluşturup monitöre göndermekle sorumlu. Fakat burada işlemci her işi yapmasına karşın GPU yeterli kare üretemiyorsa ortaya bir ekran kartı darboğazı çıkacaktır.
Bu tarzlarda bir darboğaz sorunuyla karşı karşıyaysanız yapmanız gereken birkaç şey bulunuyor. Bunlardan ilki darboğazın öncelikle hangi bileşenin yetersizliğinden kaynaklandığını bulmak. Bunun için MSI Afterburner gibi bir yazılım ile oyun içinde CPU ve GPU kullanım değerlerine bakabilirsiniz. Daha sonra yetersiz kalan bileşen hangisi ise onu daha yüksek performans sunabilen bir model ile değiştirebilir ya da bazen -destekliyorsa- overclock edebilirsiniz.
Fakat şunu da unutmamak gerekiyor ki darboğazın tek sebebi işlemci ve ekran kartının performans yetersizliği değil. Neredeyse her donanımın darboğaza etkisi olabildiğinin altını özellikle çizmekte yarar var. İdeal bir sistemde darboğaz yaşamamak için bütün bileşenler birbirini karşılayabilecek şekilde seçilmeli, aksi takdirde bilgisayarınıza ne yaparsanız yapın istediğiniz performansı alamayacaksınız.
Peki, Ne Yapmalıyız?
İşlemciyi seçerken de dikkat etmeniz gereken birkaç önemli husus bulunuyor. Bunlardan ilki bilgisayarı ne şekilde kullanacağınız. Örneğin yayın yapmak için bir bilgisayar topluyorsanız ihtiyaç duyacağınız işlemci oyun oynayan sıradan birininkine göre iş yüklerini karşılayabilmek için çok daha güçlü olmak zorunda. Seçiminizi kullanım seanryonuza uygun şekilde yaptıktan sonra sıradaki bileşenimiz olan ekran kartını neye göre tercih etmeliyiz ona bakalım.
Bilgisayar oyunlarının birçoğu, rahatlıkla farklı görsellik seviyelerini deneyimleyebilmeniz için kapsamlı grafik ayarları bulunduruyor. Bu sayede giriş seviyesi veya biraz daha eski ekran kartlarıyla yeni oyunların birçoğunu düşük veya orta da olsa oynayabiliyorsunuz. Fakat burada görüntü kalitesinden oyun zevkinizden feragat etmeniz gereken bazı noktalar çıkıyor.
Eğer 1440p ve 4K gibi daha yüksek çözünürlük ve kalitede oyunlar oynamak istiyorsanız daha üst seviye ekran kartlarına bakmanızda yarar var. Orta ve üst düzey ekran kartı seçiminde ise oynayacağınız çözünürlüğe göre seçmek oldukça önemli. Özellikle 1080p oyun oynayacaksanız seçebileceğiniz ekran kartı sayısı oldukça fazla lakin burada aşırı güçlü bir ekran kartı seçimi de darboğaza sebep olacaktır. İşlemcinizin karşılayabileceğinden daha yüksek performansa sahip ekran kartları ile darboğaz kaçınılmaz.
Yeterli miktarda belleğe sahip olmamanız oyun oynarken genellikle darboğaza neden olmaz. Bazı oyunlar için 8 GB RAM yeterli olsa da yavaş yavaş 16 GB belleklerin oyun dünyası için standart hale gelmeye başladığını söyleyebiliriz. Bir oyun oynarken aynı zamanda başka bir iş yapmak istiyorsanız daha fazla belleğe ihtiyaç duyabilirsiniz. Bu, daha çok bilgisayarı nasıl kullandığınıza bağlı olarak değişmekte.
Depolama birimlerinin yavaş olması grafik kalitesini etkilemese de, HDD gibi eski teknolojileri kullandığınız takdirde oyunların yükleme ekranlarında takılmalar yaşayabilirsiniz. Bu yüzden ideal bir bilgisayarda mutlaka katı hal sürücüsü yani SSD adını verdiğimiz disklerden bulunmalı diye düşünüyoruz. Artık günümüzde NVMe SSD’lerin de uzun süredir çıkışıyla beraber inanılmaz okuma ve yazma değerleri görüyoruz. Böylece oyunların yükleme ekranlarında dakikalarca beklemek zorunda kalmıyoruz.
