Covid-19 salgını ile birlikte hayatımız zorunlu olarak dijtalleşti. Anne babalar evden çalışırken, çocuklar ağırlıklı olarak uzaktan eğitimle okullarına devam ediyorlar. Bu süreçte çocuklarımızın sağlığını koruması ve derslerinde başarılı olabilmeleri için neler yapılması gerektiğini Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Murat Doğan’a sordum.
Yrd. Doç. Dr. Murat Doğan
Uykusuzluk ve hafıza sorunlarına dikkat!
Teknoloji hızlandıkça hız arttıkça buna bağlı olarak maruziyette artacaktır. Uykusuzluk ve hafıza sorunları (unutkanlık odaklanamama, dikkat dağınıklığı) internet veya teknolojik cihazların yaydığı radyo dalgalarıyla artmaktadır. Dijital teknoloji kullanımı, okul öncesi ve okul çağındaki çocuklarda dikkat sorunları, agresif davranışlar, fiziksel inaktivite, obezite ve uyku sorunları ile ilişkilendirilmiştir. Aşırı teknolojik cihaz kullanımı; oyun oynama, yemek yeme ve uyku için ayrılması gereken zamanın kötüye kullanımına sebep olmaktadır. Ayrıca çocukların bilişsel ve duygusal gelişimi üzerine endişe verici sonuçlara zemin hazırlamaktadır . Akıllı telefonlar, bilgisayar ve tabletler yaygın birer eğitim aracı olarak kullanıldığında, öğrencilerin dikkatleri kolayca dağılmakta ve odaklanma sorunu yaşamaktadırlar. Etkili öğrenme ortamından uzaklaşan çocukların derslere karşı ilgisi azalırken, aile baskısıyla odaklanma probleminde zorluklar da artmaktadır.
Dikkat, hafıza oluşumu için gereklidir ve ortaya çıkan erken okur-yazarlık becerilerinin geliştirilmesi için kritik önem taşımaktadır. Teknolojik cihazların çeşitliliğinin artmasının, dikkat sürelerinin kısalmasına, yoğunlaşmanın zayıflamasına ve dağılma düzeylerinin yükselmesine neden olduğunu bildirilmiştir. Bu süreçte ailenin çocuğun geleceği ile ilgili kaygıları ve kurduğu baskı da çocukları oldukça ağır bir psikolojik yük altında bırakmaktadır. Yoğun online eğitim süreci çocukların dikkat ve odaklanma sorunlarının daha da artmasına, uykusuzluk problemine ve ders başarısının düşmesine neden olarak öğrencilerin eğitim hayatını olumsuz yönde etkileyebilir.
Erken yaşlardan itibaren bilgisayar başında fazla zaman harcamanın çocuklarda dikkat eksikliği ve dağınıklığı, dil becerisi kazanamama, yaratıcılık ve hayal gücünün gelişememesi, akademik başarının olumsuz etkilenmesi gibi istenmeyecek etkilere neden olabilmektedir .Elektromanyetik (MR) dalgalara uzun süre maruziyet dikkat dağınıklığı, odaklanma sorunu olan veya buna yatkın olan çocuklarda ders başarı şansını azaltacak aslında akademik başarı şansı olan bu çocuklar uzaktan eğitimin araçlarından kaynaklanan bu olumsuz etkiden dolayı gelecek yaşamında hak etmediği gelecekle karşı karşıya kalacaktır. Zamanlarının büyük bir kısmını inaktif bir şekilde ekrandaki görüntülere ve hareketlere bakarak geçiren çocuklarda ciddi hiperaktif davranışlar ortaya çıkabilmektedir. Çocukların en hareketli ve enerjik olmaları gereken dönemlerde hareketsiz kalmaları ve enerjilerini boşaltamamaları, çevrelerine karşı daha saldırgan ve zarar verici eylemlere yönelmelerine sebep olabilmektedir .Özellikle fosfalipitli besinler gibi odaklanma artışı ve dikkat artışına katkı sağlayan besin tüketimi ile birlikte bu MR maruziyetini azaltmak uygun olacak bir yol gibi görünmektedir.
Gelişim geriliği ve kötü beslenme çocukların sağlığını tehdit ediyor!
Okullarda ki uzaktan eğitim nedeniyle artık disiplin ve eğitime odaklanma aile bireylerine düşmektedir. Buradaki önemli noktalardan biri de ev içerisinde enerji tüketimi azalan ve bilgisayar başında kalan çocuklarda beslenme bozukluğunun açığa çıkarak, çocukların obezite riskiyle karşı karşıya kalmalarıdır. Özellikle gelişim döneminde olan çocuklarda beslenmenin rolü oldukça önemlidir. Yeterli ve dengeli beslenme beyin gibi nörolojik organların gelişimine de katkı sağlayabilmelidir. Bu noktada eğitimin çocuğa sağlayacağı önem kadar, çocukların evde daha verimli olabilmeleri ve konsantrasyonu sağlayabilmeleri için beslenmelerine de dikkat edilmesi gerekmektedir.
Çocukların kapalı ortamda yoğun uygunsuz beslenmesi ve besin çeşitliliğinin azalması mineral ve vitamin ile birlikte protein fakir beslenmesiyle büyüme ve gelişim geriliğine sebep olabilecektir. Bu süreçte fazla bilgisayar başında kalma uykusuzluk problemlerini artıracak ve büyümenin en önemli unsuru olan uykuyu aza indirecektir. Günlük 8-10 saat uyku düzeni sağlanmalıdır. Özellikle vitamin mineral protein yağ karbonhidrat alımı önemlidir. Demir, çinko, iyot eksikliği önlenmeli. Beyin gelişimi için fosfalipitli besinler tüketilmelidir. Beslenme de yağ tüketimi de belirli standartları sağlayabilmelidir. Omega 3 ve diğer sağlıklı yağlardan zengin olmalıdır. Özellikle fosfolipitler (fosfatidilserin, fosfatidilkolin, fosfatidiletanolamin vb .) yönünden beslenmeye odaklanma , beyin hücre zarı yapısının oluşumuna katkı sağlamaktadır. Bu besinleri sağlayan gıda takviyeleri de mevcuttur.
Kas iskelet sistemi rahatsızlıklarında artış görülebilir
Online eğitim sürecinde uzun saatler çocukların bilgisayar başında oturması ve tabletten dersleri takip etmesi kas iskelet sistemi rahatsızlıklarına da neden olabilir. Masaüstü bilgisayar kullanımına göre tablet kullanımının çocuklarda daha esnek ve asimetrik gövdeye, daha fazla öne eğilmiş ve yükseltilmiş omuzlara ve boyun çevresi kaslarının artmış aktivitesine neden olduğu bildirilmiştir. Bununla birlikte, duruş bozukluğu ve artmış kas aktivitesinin vücut bölümlerinde daha fazla kas-iskelet problem ile ilişkili olduğu saptanmıştır. Öğrenciler arasında özellikle yanlış oturma pozisyonu ve klavye kullanımına bağlı kas iskelet sistemi rahatsızlıkları görülebilmektedir. Bu genelde şikayet olarak çocuklarda sırt ve boyun ağrısı şeklinde olabilmekle birlikte,klavye ve ekran etkisiyle de görme bozuklukları ve parmak eklem bozukluğu ile birlikte el bilek ekleminde sıkıntılar yapma riskine sahiptir.
Çocuklar online dersleri nasıl takip etmeli?
Kas iskelet sistemi rahatsızlıklarını önlemek için çocuğun oturduğu mobilya cinsi, yer yüksekliği bilgisayar göz hizası ve bilgisayar ile çocuğun ara mesafesine dikkat edilmesi gereken kurallara uymakla önlenebilir.
Oturma yüksekliğinde boyun bölgesinin aşırı yukarı bakmaya veya aşırı aşağı bakmaya yön verecek şekilde olmaması ve düz bakışı sağlayabilmesi önemlidir. Bu durum sağlanana kadar oturma yüksekliği çalışma masası ile oturma koltuğu arasında dengelenmelidir. Dik oturma sağlayacak ve sırt kısmı desteklenecek koltuklar ideal gibi durmaktadır. Bunlar;
1- Bel desteği ihtiyacı
2- Geriye doğru eğimli bir koltuk tabanı
3- Alçak bir sandalye
4- Alçak bir masa.
Geleneksel oturma pozisyonu düz sırt, kalçalarda VE dizlerde 90 ° açı ile oturma şeklindedir. Sandalye çocuk boyunun en az üçte biri boyunda ve masa ise öğrenci yüksekliğinin en az yarısı kadar olmalıdır. 30 derece eğimli masalar okuma ve yazmak için mükemmeldir. Masa yüksek veya düşük olduğunda olduğunda kolda ve dirsekte aşırı gerilme yorgunluk yapar. Dirsekler kolaylıkla katlanabilir ve klavye üzerinde parmak hareketleri yaparken bilekler masaya değebilmelidir.
Teknolojik eğitimle birlikte özellikle çocukların beyinleri son derece esnektir ve kendi dünyaları hakkında doğal bir keşfetme ve araştırma duygusuyla edindikleri her tecrübe ile nöronlar arası yeni bağlantılar oluşmakta ve var olan bağlantılar daha da güçlenmektedir Fakat nörolojik gelişim olurkende bağımlılıktan ve kas iskelet sistemini de korumak gerektiği unutulmamalıdır. Dijital teknoloji kullanımının olumsuz etkilerinden birisi de beyindeki ödül-ceza sistemini bozarak bağımlılığa neden olmasıdır. Bu yolla oluşan bağımlılığa “ödül yetmezliği sendromu” da denmektedir. Dijital teknoloji kullanımı da madde bağımlılığında olduğu gibi ödül yetmezliği sendromu oluşturabilmektedir. Bu nedenle çocuğun teknolojik cihazlara ulaşması zorlaştığında veya engellendiğinde bağımlılığa özgü davranışlar sergilemesine neden olabilmektedir. Özellikle dizüstü bilgisayarlar yerde uzanarak veya yatağa uzanarak diz üstüne alınarak kullanıldığında boyun eğilme hareketini uzun süre sabit kalmasına sebep olur bu da boyun ve omuz ağrılarına sebep olur. Ekran yazı karakter büyüklükleri özellikle gözlenmeli rahat okuyabileceği puntaya eşitlenmeli bu çocukla ortak olarak en rahat okuyabileceği ve görebildiği harf üzerinden karar verilmelidir. Küçük harfle aşırı yakınlaşmaya ve göz yorgunluğunda artışa sebep olarak ders odaklanmasını azaltacaktır. Kas iskelet sistemi rahatsızlıkları açısından doğru oturma pozisyonu verilmeli ve bu konuda aile bireyleri bilgilendirilmelidir.
